Өнгөрсөн жилийн хувьд Монгол улсын хараахан хөндөгдөөгүй асар их хэмжээний байгалийн эрдэс баялаг нь тухайн засгийн газар эдийн засгаа төрөлжүүлж, дэд бүтэц, ажил эрхлэлт, болон орон сууцжуулалтыг сайжруулах замаар уг урагшлах хөдөлгөөнд дөрөөлөхийг зорьж байгатай зэрэгцээд хөрөнгө оруулалт болон өсөлтийг хурдацтайгаар татах бололцоо байгааг харуулсан жил байлаа. Гэвч энэ 6-р сарын сонгууль хүртэлх бэлтгэл ажлын явцад Ерөнхий сайд С. Батболдын засгийн газар улсынхаа байгалийн нөөцийг хамгаалах тал дээр улс төрийн дарамтанд орж болзошгүй юм.
10 дугаар сард Монголын Үндэсний Статистикийн Газар (ҮСГ) 2011 оны гуравдугаар улиралд ДНБ 16.7% -иар өслөө хэмээн мэдээлсэн нь жилийн дундаж үзүүлэлт 2010 оны 7%-ийн өсөлтөөс илүү гарах байх гэсэн таамагтай нийцэж байна. Хэдий тийм боловч, 2012 оны эцсээр эсвэл 2013 оны эхээр үйлдвэрлэл эхлэх үед, Оюу Толгойн зэс, алтны уурхай дангаараа Монгол улсын эдийн засгийн өсөлтийг эрс нэмэгдүүлж, ДНБ-нийг 25% эсвэл түүнээс ч илүү нэмэгдүүлэх болно гэж тооцоолж байна.
Оюу Толгой болон асар их коксжих нүүрсний уурхай болох Таван Толгойд түшиглэсэн өсөлт буй болно гэсэн итгэл найдвар нь засгийн газрын зарцуулалтад тусгагдаж, 10-р сард засгийн газрын мэдэгдсэнээр бол улсын төсвийн орлого нь 6.4 их наяд төгрөг ($4.99 тэрбум ам.доллар буюу ДНБ-ий 35.4%, зардал нь 7.1 их наяд төгрөг буюу ($5.54 тэрбум ам.доллар) буюу ДНБ-ий 4.1% байхаар төлөвлөж байна. Төлөвлөж буй төсвийн алдагдал нь 700 тэрбум төгрөг ($546 сая ам.доллар) буюу ойролцоогоор ДНБ-ий 4.1% байв.
Улаанбаатарын мэдээлснээр бол уг төсөв нь төсвийн орлогыг тогтворжуулах, уул уурхайн орлогыг хүн амын дунд шударга тэгш хуваарилах зарчмыг хангах, боловсрол, нийгмийн эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, орон нутгийн оршин суугчдад удирдлагын илүү их эрх мэдэл болон үүрэг хариуцлагыг шилжүүлэхэд чиглэгдсэн байлаа.
Ноосны үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор тэмээ, хонины ноос үйлдвэрлэгчдэд зориулан 50 тэрбум төгрөгийн ($39 сая) бонд, мөн түүнчлэн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор 150 тэрбум төгрөгийн ($117 сая) бонд нэмж гаргахыг Засгийн газар зөвшөөрчээ.
Уул уурхайгаас орж ирэхээр төлөвлөсөн баялаг нь мөн нийт эдийн засаг болон банк санхүүгийн салбарт өсөлт тархах нөхцөл болов. 2011 оны эхний 10-н сард Засгийн газрын төсвийн орлого 3.47 их наяд төг ($2.64 тэрбум ам.доллар) хүрч өссөн бол, нийт зарлага болон нийт цэвэр зээл олголт 3.29 их наяд төгрөг ($2.5 тэрбум ам.доллар) болсон нь 189.7 тэрбум төгрөгийн ($144.17 сая ам.доллар) илүүдүүлд хүргэжээ.
Гадаад худалдаа өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулбал 90%-иар өсч, 4.33 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна. ҮСГ-ын мэдээлсэнээр бол, татварын орлого 964.7 тэрбум төгрөг ($733.17 сая ам.доллар) болж өссөн нь өнгөрсөн үеийн мөн үеийнхтэй харьцуулбал 46.7%-иар өссөн үзүүлэлт юм.Үүний зэрэгцээ, ҮСГ-ын 11-р сард мэдээлсэнээр бол, 2011 оны эхний 11 сард аж үйлдвэрлэлийн нийт бүтээгдэхүүн 175.4 тэрбум төгрөгөөр ($136 сая ам.доллар) өсөж, 2010 оны мөн үетэй харьцуулахад 10.4%–иар буюу 1.86 их наяд төгрөгөөр ($1.45 тэрбум ам.доллар) өсчээ.
Гэхдээ энэ итгэлтэй байдал нь Монголын хөрөнгийн биржийн (МХБ) жилийн сүүлчийн хагасын мэдээлэлд тусгагдаагүй ба 4-р сараас 12 –р сар хүртэл 18%-иар унасан байна. Ирэх жилүүдэд Батболдын шинэчлэлийн төлөвлөгөөний нэг хэсэг болох технологи болон дүрэм журам зохицуулалтуудыг сайжруулсанаар зарим талаар энэ үзүүлэлт сайжирна гэж найдаж байна.
Олон улсын үнэлгээний байгууллага болох Стандартс энд Пүүрс банкны хэтийн төлөвийн талаарх тодорхойлолтоо дахин засварлаж, тус тусгаар улсын хамгийн дээд зээлийн үнэлгээг нийтэд нь нэмэгдүүлэх үед буюу 12-р сард эрс өсөлтийг авч чадсан банкны салбарт ийм тогтворгүй байдал ажиглагдсангүй. 9-р сард Засгийн газар мэдэгдэхдээ, байгалийн нөөцтэй холбоотой баялгийг зохицуулах асуудалтай холбогдуулан Катар болон Арабын Нэгдсэн Эмират зэрэг улсуудын загварыг судалж байсны зэрэгцээ дэлхийн хэмжээний томоохон 16 банкны зөвлөгөөг авсан гэжээ.
Монгол улсын Төв банк 2011 оны ихэнх [нөөцөө] зарцуулж Монголын санхүүгийн систем болон өндөр өсөлтийн үедээ яваа эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд ихээхэн хүчин чармайлт гаргажээ. Хэдийгээр Төв банк туйлын хүчин чармайлт гаргаж байсан боловч 4-р сард бодлогын хувь хэмжээ 11.5%-иар өсч, 2011 оны 9-р сард инфляци 10%-иар өссөн нь 12 сарын дундаж болох 9%-иас давсан үзүүлэлт юм.
Инфляцид бодитойгоор нөлөөлсөн хүчин зүйлс бол 2011 онд зах зээл нь өсөлттөй байсан ажил эрхлэлт болон цалин байв. Засгийн газар 2011 оныг “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил” болгон зарлаж, ажилгүй иргэдэд зориулан ажлын байр бий болгох замаар өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэхийг бизнесийн эрхлэгчдээс хүсч, 12-р сард яамдуудын мэдээлсэнээр бол 2011 онд шинээр 72080 үндсэн ажлын байр болон 45000 түр зуурын ажлын байр бий болсон байна. 2012 онд төрийн албан хаагчдын цалинг дунджаар 53%-иар нэмэгдүүлэх төлөвлөгөөгөө засгийн газар нэг сарын өмнө зарлаад байна.
Тус улсын агуу том уул уурхайн төслүүд нь ажлын байрыг нэмэгдүүлэхэд гол хувь нэмэр оруулагч нь байв. Дэлхийн хамгийн том коксжих нүүрсний нэг хэсэг болох Эрдэнэс-Таван Толгой нүүрсний уурхайн нийтэд зарласан анхны хувьцааг (IPO) 2012 онд Лондонгийн Хөрөнгийн Бирж дээр зарлах хуваарь гарсан байгаа бөгөөд үүний үр дүнд $15 тэрбум ам.доллар босгохоор төлөвлөж байна. .
Мөн түүнчлэн 2012 онд ихээхэн хэмжээний зэс, алт бүхий Оюу толгойн уурхайн хувьд маш чухал дэвшлүүд гарч байна. 66%-ийг нь эзэмшдэг Рио Тинто ба Айванхоу компаниуд (үлдсэн хувийг уул уурхайн улсын компани) тооцоолж байгаагаар үйл ажиллагааны эхний 10 жилд уг Говь цөлийн уул уурхайгаас жилд дунджаар 544.21 сая кг зэс, 650000 унц алт мөн 3 сая унц мөнгө олборлох ажээ. Уг асар том талбайд 14000 хүн ажиллуулж байгаа бөгөөд 2012 оны эцсээр буюу 2013 онд үйлдвэрлэлийг эхлүүлэх төлөвлөгөөтэй байна.
Ажиглагчид Монгол улсын хүчин чадлын тухайд санал нэгдэхийн хажуугаар өндөр өсөлтийг дагасан төөрөгдөл алдааны талаар адилхан санаа зовж байгаагаа илэрхийлэх шинжтэй байна. Эдийн засагт үзүүлсэн 2008 оны санхүүгийн хямралын үр нөлөөний талаарх таагүй дурсамжууд байсаар байгаа бөгөөд улмаар тус улсыг Олон улсын валютын сангаас $244 сая ам.долларын зээл хүсэхэд хүргэж байжээ.
Өмнө нь тулгарч буй бэрхшээлийг үл харгалзан Монгол улс одоогийн байдлаар эрчимтэй үе дээрээ байгаа бөгөөд засгийн газар нь уул уурхайн эрчимтэй өсөлтөөс хөрөнгө босгож эдийн засгийн бусад салбаруудаа төрөлжүүлж, өргөжүүлэхээр зорьж байна. Эрдэс баялгаас орж ирсэн орлогыг бусад ирээдүйтэй салбарууд руу бодлоготойгоор хуваарилах боломж олдож байгаа үед 2012 онд 2011 оных шиг өндөр өсөлттэй үзүүлэлттэй байх ёстой.
Mongolia: Year in Review 2011
Last year saw the prospect of Mongolia’s vast untapped natural mineral wealth drive heady levels of investment and growth, with the government aiming to harness the momentum by diversifying the economy and improving infrastructure, employment and housing. However, Prime Minister S. Batbold’s administration will likely face political pressures over protecting the country’s resources in the lead-up to this June’s election.
The National Statistical Office of Mongolia (NSO) revealed in October that GDP grew 16.7% in the third quarter of 2011, in line with an annual average expected to outperform the 2010 figure of 7%. However, it is expected that the Oyu Tolgoi copper and gold mine alone will boost Mongolia’s economic growth and GDP by 25% or more when production starts in late 2012 or early 2013.
Confidence in the expected growth due to Oyu Tolgoi and a vast coking coal mine, Tavan Tolgoi, was reflected in government spending, with the government announcing a state budget in October that projected revenues of MNT6.4trn ($4.99bn), some 35.4% of GDP, and expenditures of MNT7.1trn ($5.54bn), or 39.5% of GDP. The projected deficit was MNT700bn ($546m), approximately 4.1% of GDP.
Ulaanbaatar said the budget was aimed at stabilising revenues, ensuring the equitable share of mining revenues among the population, increasing investment in the education and public health sectors and transferring more administrative authority and responsibility to local settlements.
The government also agreed to issue an additional MNT50bn ($39m) worth of bonds for camel and sheep wool producers to support the wool industry, as well as MNT150bn ($117m) in bonds to help small and medium-sized businesses.
The projected mining wealth has also seen growth spread throughout the economy and into the banking sector. In the first 10 months of 2011, government revenues rose to MNT3.47trn ($2.64bn), while total expenditure and net lending amounted to MNT3.29trn ($2.5bn), creating a surplus of MNT189.7bn ($144.17m).
Foreign trade surged by 90% year-on-year (y-o-y), reaching a value of $4.33bn. Tax revenues grew to MNT964.7bn ($733.17m), a 46.7% y-o-y rise, according to the NSO. Meanwhile, the NSO revealed in November that in the first 11 months of 2011, total industrial output increased by MNT175.4bn ($136m), or 10.4%, to MNT1.86trn ($1.45bn) compared to the same period in 2010.
However, this confidence was not reflected in the Mongolian Stock Exchange (MSE) in the latter half of the year, with the MSE Top 20 Index of Mongolia falling 18% from April to December. It is hoped that performance will improve in the coming years in part due to improvements in technology and rules and regulations as part of Batbold’s reform plans.
Such instability has not been evident in the banking sector, which received a boost in December when international ratings agency Standard & Poor’s revised its outlook for a major bank and raised the country’s sovereign credit rating as a whole. In September, the government revealed it was studying the models of nations such as Qatar and the UAE with regard to managing resource-related wealth, as well as being advised by 16 global banks.
The Central Bank of Mongolia spent much of 2011 trying to ensure the stability of the Mongolian financial system and economy amid the high growth. However, despite the central bank’s best efforts — in February, the reserves requirement ratio was increased to 9%, while in April, the policy rate was increased to 11.5% — inflation rose to 10% in September 2011, above the 12-month average of 9%.
Factors certain to impact on inflation are employment and wages, with the former showing marked progress in 2011. The government declared 2011 a “year of employment support” and asked businesses to create jobs for the unemployed to increase household income, with ministries revealing in December that 72,080 new full-time and some 45,000 temporary jobs were created in 2011. A month earlier, the government announced plans to increase wages of state workers by an average of 53% in 2012.
A major contributor to the addition of jobs has been the country’s huge mining projects. An initial public offering (IPO) on the London Stock Exchange of the Erdenes-Tavan Tolgoi coalmine, part of the world’s largest deposit of coking coal, is scheduled for 2012 and expected to raise $15bn.
There are also important developments in store for the vast copper and gold mine of Oyu Tolgoi in 2012, with its 66% owner – Rio Tinto and Ivanhoe (the rest being held by the state’s mining firm) – expecting the Gobi Desert mine’s average annual output to be 544.21m kg of copper, 650,000 ounces of gold and 3m ounces of silver in the first 10 years of operation. The vast site employs some 14,000 and is scheduled to begin production in late 2012 or 2013.
While observers agree about Mongolia’s potential, they also tend to echo the same concerns over the pitfalls of high growth. Memories are still raw of the dire effects of the 2008 financial crisis on the economy, which saw the country turn to the IMF for a $224m loan.
Despite the challenges ahead, Mongolia is on steady ground at the moment, with the government aiming to capitalise on its rapid mining growth to diversify and expand other sectors of the economy. Provided it continues to prudently allocate mineral wealth into other promising sectors, Mongolia should be on track to see a growth figure in 2012 that is about as high as 2011’s.
Read More from OBG
